فرهنگ بومی مردم گیلان

مراسم باران‌خواهی | کترا گلین

از گذشته دیرباز تا کنون، در مناطقی از ایران که بعضی از ماه‌های سال گرفتار خشکسالی هستند، آیین و رسومی برای طلب باران وجود دارد که از جمله این آیین‌ها می‌توان به خواندن نماز باران، ریختن ریگ در رودخانه، سینه‌زنی، قربانی کردن حیوانات و گرداندن عروسک عروس باران در کوچه‌ها اشاره نمود. ایرانیان قدیم به ایزد آب و باران ایمان داشتند. آنها از آناهیتا طلب باران می‌کردند و در سال‌های خشکسالی و بی‌آبی به نیایش او می‌پرداختند. در خیلی از نقاط ایران، برای اجرای آیین باران‌خواهی از عروسک‌هایی استفاده می‌شود که در هر منطقه نامی خاص دارد. این عروسک در خراسان، چولی قیزک، در آذربایجان چمچه گلین، در گیلان، کترا گلین، در قزوین، چمچه خاتون، در مناطق کرد زبان بوکه باران، مناطق زاگرس، کوسا و خراسان جنوبی، اتلو متلو نام دارد. کتراگلین عروسک باران‌خواه گیلان است که با قاشق چوبی ساخته می‌شود. مراسم باران‌خواهی این عروسک بدین صورت بود که مردم یک محل دور هم جمع می‌شدند، غذا می‌پختند و غذا را بین همسایه‌ها پخش می‌کردند. کسی که غذا را تحویل گرفته بود بعد از خوردن آن، ظرفش را پس می‌داد اما با قاشقش کترا گلین می‌ساخت و نزد خود نگه می‌داشت تا باران ببارد. وقتی باران می‌بارید قاشق را به صاحبش پس می‌داد.

فرهنگ بومی کردستان، آیین باران‌خواهی

آب بازی گیلان

در فرهنگ ايران پيش از اسلام روز سيزدهم هر ماه، تير نام داشت. اهالی شرق گيلان و غرب مازندران روز تير از تيرماه را جشن مى‌گرفتند و به آن ”تيرماسيزه“، به معنى سيزدهم ماه تير می‌گفتند. در این جشن به آب‌بازى می‌پرداختند و نام دیگر جشن، ”آبريزان“ يا ”آب‌پاشان“ بوده‌است. جشن آبريزان تا عهد شاه‌عباس در طبرستان و گيلان برقرار بود و سپس به تدريج از ياد رفت.

عروس گوله گیلان

"عروس گوله" نمایش بسیار زیبایی است که قبل از نوروز، در شهرهای مختلف ایران، با نام‌های متفاوت، برگزار می‌شده‌است. در این نمایش، غول، "پیربابو" و "نازخانم" نقش اصلی را ایفا می‌کنند. پیربابو شخصی است که به شکل یک پیرمرد، گریم می‌شود. غول مردی است که کلاهی از ساقه‌های خشک شالی بر سر می‌گذارد و نقش نازخانم را هم یکی از جوانانی که لباس زنانه به تن دارد، اجرا می‌کند. موضوع نمایش، دعوای غول و پیربابو بر سر نازخانم است که به کشتی بین این دو می‌انجامد. غول مظهر سیاهی و زمستان و پیربابو، نماد باغبانی است که می‌خواهد بهار را دوباره به مردم و طبیعت هدیه بدهد. در این کشتی، پیربابو پیروز می‌‌شود و همراه نازخانم رقص‌کنان بازی را به پایان می‌برد. برای اجرای نقش غول، چهره جوان تنومندی را با پودر زغال یا دوده، سیاه کرده و کلاه مقوایی عجیب و غریبی سرش می‌گذارند. همچنین، دو شاخ گاو بر سرش و ریش انبوه سیاهی بر چهره‌اش می‌بندند. چند جارو به عنوان دم بر پشت شلوارش و دسته‌ای بزرگ ساقه خشک شده شالی بر پشت و شکم و سینه او و چند زنگ بزرگ آفتابه‌ای و زنگوله بر کمر، پا و لباسش می‌آویزند و او را به شکل وحشتناکی درمی‌آورند. زمان برگزاری نمایش به طور تقریبی بین یک هفته تا یک ماه است و از حدود نیمه دوم اسفند ماه شروع می‌شود. گروه نمایش پس از غروب آفتاب از خانه‌ای به خانه دیگر می‌روند و در حیاط و فضای باز جلوی هر خانه، برنامه خود را اجرا می‌کنند. در هر خانه‌ای که این نمایش شادی‌بخش را انجام دهند، از صاحبخانه هدایایی مثل برنج، تخم‌مرغ، شیرینی و گاهی هم پول طلب می‌کنند. اجرای این مراسم با خواندن اشعار شادی همراه است که موجب شادی بینندگانش می‌گردد.

ورزا جنگ گیلان

در زبان گیلکی به گاو نر، ورزا می‌گویند و وَرزا جَنگ، جنگی است که در استان‌های گیلان و مازندران بین گاوهای نر انجام می‌شود. قبل از مسابقه، با مالیدن سیر خام به شاخ‌های گاو، آنها را برای مسابقه آماده می‌کنند. این سیر مالیدن باعث می‌شود که ضربه شاخ مؤثرتر و تیزتر شود. سپس در حالی که طنابی دور گردن حیوان حلقه می‌کنند، گاو را به میدان مبارزه می‌آورند. گاوها به همدیگر حمله‌ور شده و همدیگر را فشار می‌دهند. گاوداران، گاوهای جنگی را با چماق‌های کلفت و ضخیم خود تحریک می‌کنند و جنگ آن قدر ادامه دارد تا آنکه یکی از ورزاها فرار کند، یا بیفتد یا اینکه شدیداً مجروح یا مقتول شود. قبل از جنگ، صاحبان گاوها از مردم پول جمع می‌کنند، برخی بر سر این بازی شرط‌بندی می‌کنند که همین کار باعث شد تا محدودیت‌هایی در اجرای این نمایش اعمال گردد و امروزه در بعضی از نقاط گیلان به صورت مخفیانه انجام می‌شود. البته غیر از مشکل شرط بندی، طبیعت دوستان هم مخالف این نوع مسابقات هستند. از نظر آنها، اینکه عده‌ای دو گاو نر را که ذاتا قلمروطلب هستند و تحمل همسان خود را در منطقه ندارند، به جان یکدیگر بیندازند و از راه شرط‌بندی تفریح کنند، مصداق بارز حیوان‌آزاری است.

چاه نخجیر گیلان

حکام قديم گيلان به شکار علاقه فراوان داشتند. در عمليات شکار يا 'چاه نخجير' ابتدا بخشى از جنگل به‌عنوان شکارگاه انتخاب مى‌شد و سپس با در هم پيچيدن شاخه‌هاى درختان دو رشته پرچين محکم به مساحت يک يا دو فرسخ درست مى‌کردند، به‌گونه‌اى که در آخرين مرحله به زحمت گذرگاهى براى عبور يک شکار باقى مى‌ماند. اين دالان در انتها به محوطه‌اى به عرض ده متر با پرچين‌هاى محکم و لانه‌هایى موسوم به چاه محصور مى‌شد. در روز شکار مردان گيل و ديلم پشت پرچين‌ها جمع مى‌شدند و با صداى فرياد و ساز و نقاره هياهوى وحشت‌انگيزى ايجاد مى‌کردند. سپس بين دو پرچين پيش آمده و شکار را به محوطه موردنظر مى‌راندند. سکوی کوچکى اطراف محوطه و کمى بالاتر ايجاد مى‌شد که در آنجا مردان جاى مى‌گرفتند و حيوان به دام مى‌افتاد و درهاى لانه‌ها را مى‌بستند. شاه‌عباس صفوى پس از تسخير گيلان چندبار شکارهایى اين چنين ترتيب داده بود. یکی از عملیات‌های شکار را با حدود ۳۰ هزار مأمور انجام داد که منجر به شکار تعداد بسیار زیادی از حیوانات وحشی و همچنین مرگ ۲۷۰۰ نفر از مأموران شد.

شب یلدا در گیلان

شب یلدا در استان گیلان، پر از رسم‌های زیبا و خوراکی‌های رنگارنگ است. در این شب کل اعضای خانواده در خانه مادربزرگ‌ها و پدربزرگ‌ها جمع می‌شوند تا به قصه‌ها و خاطرات آنها گوش بسپارند. بزرگ‌ترهای فامیل، بر سر سفره یلدا، شعر حافظ می‌خوانند، فال حافظ می‌گیرند و هنگام قاچ کردن هندوانه، شعرهای محلی می‌خوانند. در بعضی از نقاط گیلان، مردم معتقدند که در این شب، همه آب‌های جهان در یک لحظه نامشخص، منجمد می‌شوند و هرکس در آن لحظه آرزویی از خدا طلب کند، به مرادش می‌رسد. شب چله‌ای بردن برای نوعروسان، فال هندوانه و فال «شم شمی» از دیگر رسم‌هایی است که شب یلدا اجرا می‌شود. برای گرفتن فال هندوانه، هندوانه را به چهار قسمت طولی تقسیم می‌کنند و هر چهار پوست را به پشت سر خود می‌اندازند. اگر دو قاچ هندوانه، سفید و دو قاچ، سبز باشد، به معنای حد وسط بودن برای نیت شخص است. اگر سه قاچ سبز و یک قاچ سفید بیفتد، نیت آن خوب است، اگر سه قاچ سفید و یک قاچ سبز باشد، نیت بد است. اگر هر چهار قاچ سبز باشد، به معنای خیلی خوب و اگر هر چهار قاچ سفید باشد، به معنای خیلی بد است! رسم فالگوش ایستادن نیز در بعضی از روستاهای گیلان وجود دارد که گیلانی‌ها به آن فال «شم شمی» گویند.

شب یلدا در بولیوی: طناب پیچ کردن خورشید

ماه رمضان در گیلان

مردم گیلان از چند روز قبل از شروع ماه رمضان، با خانه تکانی، جارو کردن مساجد و تکایا، شستشوی لباس‌ها و خرید مایحتاج ماه رمضان، به پیشواز این ماه می‌روند. بعضی از مردم، آخرین روز ماه شعبان‌ را روزه می‌گیرند که در اصطلاح محلی به آن "پیشاشو" می‌‌گویند. خرید لوازم چایخوری، سفید کردن ظروف مسی، مراسم آشتی‌کنان، رسم افطاری دادن، دوختن کیسه برکت، پیراهن سلامت و روسری بخت گشا از آداب و رسوم ماه رمضان در گیلان است. رشته خشکار، فرنی، حلوا، مسقطی، زولبیا و بامیه، شامی رشتی و انواع آش از غذا‌ها و شیرینی‌های ویژه ماه رمضان بر سر سفره‌های افطاری مردم گیلان است. رشته خشکار از شیرینی‌های مخصوص گیلان است که در ماه رمضان بسیار پرطرفدار است. نیم ساعت بعد از افطار، بچه‌ها و نوجوان‌ها، زولبیا، بامیه و رشته خشکار را در سینی می‌‌چینند و برای فروش در کوچه‌ها به راه می‌‌افتند. در زمان قدیم، گیلانی‌ها از ظروف مسی بیش از ظروف دیگر استفاده می‌کردند. لذا چند روز قبل از فرارسیدن ماه رمضان، این ظروف را به بازار برده، سفید کرده و تلاش می‌کردند دست کم، یک دست ظروف چایخوری از جمله استکان، نعلبکی، قوری و سینی کوچک بخرند و معتقد بودند همه چیز باید در ماه مهمانی خدا تازه باشد.

دین و مذهب مردم گیلان

مردم گیلان در آغاز به خدایان متعدد اعتقاد داشتند و در زمان ساسانیان بیشتر مردم گیلان زرتشتی شدند. در حال حاضر اغلب مردم گیلان مسلمان و شیعه اثنی‌عشری هستند اما در برخی از مناطق استان گیلان مانند تالش، اهل تسنن زندگی می‌کنند. تعداد معدودی نیز دارای ادیان مسیحی، یهودی و زرتشتی هستند.

گویش مردم گیلان

لباس محلی استان گیلان

مراسم ازدواج در گیلان

آیین محرم در گیلان

مراسم عید نوروز در گیلان

موسیقی محلی گیلان

چهارشنبه سوری گیلان

کشتی گیله مردی گیلان

سیزده بدر گیلان

ختنه سوران گیلان

چوگان بازی گیلان

بندبازی گیلان

آینه تکم گیلان