هنر میناکاری روی فلز

هنر میناکاری

بشقاب دیوارکوب

گلدان میناکاری

صنایع دستی ایران هنر میناکاری روی سرویس چایخوری

سرویس چایخوری میناکاری

میناکاری چیست؟

مینا در لغت به معنای آبگینه یا پیاله است و میناکاری به هنر استفاده از لعاب آبی رنگ و کشیدن نقش و نگار روی ظروف اشاره دارد. در واقع به نقاشی و تزیین سطح فلزاتی نظیر طلا، نقره، ورشو، آهن، برنج و مس به وسیله رنگ و در حرارت بالا میناکاری گفته می‌شود. اگرچه میناکاری روی کاشی، سرامیک، سفال و شیشه هم انجام می‌شود، ولی ماده اصلی میناکاری، فلزات هستند و پرکاربردترین فلز در این حوزه، مس است. میناکاری روی مس به سه شکل مختلف کنده‌کاری روی مس، میناکاری حجره‌ای روی مس و نقاشی مینا صورت می‌گیرد. برای میناکاری می‌توانید از نقوش مختلف، سنتی یا مدرن به سلیقه خودتان استفاده کنید، ولی طرح‌های سنتی مثل ترنج و اسلیمی از قیمت بالاتری برخوردار هستند. امروزه در شهرهای اصفهان، اهواز، شیراز، همدان، زنجان، گیلان، قم و تهران انواع محصولات میناکاری با کیفیت عالی تولید می‌شود.

ظروف میناکاری

در این شاخه از صنایع دستی ایران، انواع ظروف میناکاری با بالاترین کیفیت و در طرح‌های زیبا و متنوع تولید می‌شود که بشقاب‌های دیوارکوب، سرویس چای‌خوری، شکلات‌خوری، شیرنی‌خوری، پارچ و لیوان و شربت‌خوری نمونه‌هایی از آن است. زیورآلات میناکاری به صورت گوشواره، دستبند، انگشتر، نیم‌ست و گردن‌بند در طرح‌ها و رنگ‌های مختلف به صورت دست‌ساز تولید می‌شوند و خیلی هم پرطرفدار هستند. همچنین از میناکاری در طراحی آینه و شمعدان، گلدان، جعبه‌های آرایشی، قوطی سیگار، جعبه‌های کادویی، تابلوهای تزیینی و جعبه خاتم‌کاری نیز استفاده می‌شود. میناکاری در ترکیب با طلاکاری، خاتم‌کاری و مینیاتور فوق‌العاده می‌شود. در و پنجره و ضریح میناکاری شده برای قبور ائمه گذشته میناکاری در ایران را نشان می‌دهد. در حال حاضر بهترین محصولات میناکاری را می‌توانید از بازارهای صنایع دستی اصفهان تهیه نمایید.

کیفیت میناکاری

نکاتی که در بررسی کیفیت میناکاری باید مدنظر قرار گیرند عبارتند از: جهت تهیه‌ زیرساخت، استفاده از فلز یا آلیاژ ناخالص ممنوع است. زیرساخت یک تکه انتخاب شود. زیرساخت نباید دارای لبه تیز و برنده و زواید اضافی باشد. در صورتی که قطعاتی به زیرساخت توسط لحیم‌کاری متصل شده باشند. باید لحیم‌کاری در آن قسمت به صورتی باشد که قسمت‌های جانبی کاملاً به قسمت اصلی متصل شده باشند. در صورتی که جنس فلز زیرساخت طلا یا نقره باشد. جهت لحیم‌کاری باید حتماً از این دو فلز استفاده شود. سطح لعاب باید فاقد پریدگی، ترک، پوسته، زبری، حباب، سوراخ‌های سوزنی، جوش زدگی و نقاط برجسته باشد. سطح مینا باید از جلا و درخشندگی کافی برخوردار باشد. ضخامت رنگ به کار رفته در نقاشی و تزیین مینا باید در کل سطوح یکنواخت باشد. رنگ‌های به کار رفته در نقاشی، در هم تداخل نداشته باشد.

تاریخچه میناکاری

میناکاری هنری با پیشینه بیش از 5000 سال است. براساس بررسی‌های کارشناسان، این هنر در ایران پدید آمده و سپس به سرزمین‌های دیگر راه یافته است. آثاری در اروپا یافت شده که پیشینه‌ای بسیار طولانی دارند؛ مثلا 6 انگشتر طلا مربوط به 13 سده پیش از میلاد در قبرس نمونه‌ای از میناکاری مرصع است. مجسمه معروف زئوس یونان نیز به این هنر آراسته است و به 500 سال پیش از میلاد تعلق دارد. اما کارشناسان معتقدند خاستگاه این هنر در ایران و سرزمین پارس بوده است. در کاوش‌های صورت گرفته در نهاوند، یک جفت گوشواره طلا به دست آمده که سبک زرگری آن به سده 7 تا 8 پیش از میلاد است و نمونه‌ای از لعاب شیشه‌ای مینا روی فلز به شمار می‌رود.

رنگ میناکاری

رنگ‌هایی که در میناکاری استفاده می‌شوند رنگ‌های نسوز هستند و عمدتا از اکسید فلزات تولید می‌شوند. در رنگ‌های مینایی سفید وجود ندارد و هنرمند از سفیدی زمینه استفاده می‌کند. رنگ زرد از سرب، اکسید کروم، اکسید قلع و براده آهن به دست می‌آید. برای رنگ طلایی از آب طلا استفاده می‌شود. رنگ سیاه از سرب، اکسید آهن، اکسید کبالت و دی اکسید منگنز تهیه می‌شود. از ترکیب خرده شیشه، نشادر و محلول طلا، رنگ بنفش تولید می‌شود. از کرومات سرب، براده مس و سنگ چخماق، رنگ سبز تولید می‌شود. سنگ چخماق، اکسید کبالت و اکسید روی، رنگ آبی تولید می‌کند. ترکیب اکسید آهن، اکسید کروم سبز و اکسید روی، رنگ قهوه‌ای تولید می‌کند.

میناکاری روی سفال

میناکاری روی سفال یکی از هنرهای اصیل در صنایع دستی ایران است که با میناکاری روی ظروف مسی تفاوت دارد. میناکاری روی سفال از ترکیب عناصری همچون آب، آتش و خاک به وجود می‌آید. سفالگر به کمک شن، ماسه و آهک ظروف سفالی را می‌سازد. سپس به ظروف سفالی سمباده زده می‌شود. این کار برای هموار و یکدست شدن ظرف انجام می‌شود. پس از آن بر روی ظرف سفالی الگو کشیده می‌شود. در مرحله بعد، فرایند سیاه‌قلم بر ظروف سفالی اعمال می‌شود. در مراحل آخر میناکاری روی سفال، تکنیک لعاب‌کاری انجام می‌شود. پس از آنکه طرح‌ها و رنگ‌ها در کنار یکدیگر قرار گرفتند، ظروف سفالی برای قرار گرفتن در داخل کوره آماده می‌شوند.

مراکز میناکاری

خاستگاه هنر میناکاری روی ظروف شهر اصفهان و خاستگاه میناکاری روی جواهرات و زیورآلات شهر اهواز است. البته امروزه با گسترش آموزش‌ها در این حوزه، انواع میناکاری در شهرهای شیراز، همدان، زنجان، گیلان، قم و تهران هم رایج است. میناکاری سفال در لالجین همدان از کیفیت مثال زدنی برخوردار است. اکثر محصولات میناکاری ایران هم بازار مصرف داخلی و هم بازار مصرف خارجی دارند و زیورآلات میناکاری شده ایرانی جایگاه ویژه‌ای در بازارهای بین‌المللی دارند. توجه داشته باشید که میناکاری روی مس با میناکاری روی سفال دو مقوله کاملا متفاوت هستند.

میناکاری روی شیشه

به تزیین و رنگ آمیزی ظروف و سطوح مختلف شیشه‌ای با استفاده از رنگ‌های مینایی، میناکاری روی شیشه گویند. در گذشته آینه‌های خانه‌ها و اماکن مذهبی به همراه درب و پنجره آنها با این روش میناکاری تزئین می‌شدند. در کشورهای اروپایی میناکاری روی شیشه برای به تصویر کشیدن قدیسان و وقایع مذهبی استفاده می‌شد. امروز این نوع میناکاری برای تزیین ظروف شیشه‌ای، گلدان، کاسه و بشقاب استفاده می‌شود. در گذشته پودرهای شیشه‌ای را با روغن ترکیب می‌کردند ولی امروزه رنگ‌های شیمیایی برای رنگ کردن شیشه‌ها به کار می‌روند.

لعاب میناکاری

هنگامی که زیر ساخت مسی محصول میناکاری آماده شد باید روی آن با لعاب پوشش داده شود تا ظرف مینا آماده طرح‌پردازی و نقاشی شود. لعاب مینا بر روی فلز به دو دسته لعاب مینای متالیک صنعتی و لعاب مینای هنری تقسیم می‌شوند. لعاب مینای متالیک صنعتی بیشتر جنبه کاربردی داشته و کمتر جنبه هنری دارد. این لعاب را می‌توان بر روی فلزات مختلف به کار برد اما آهن و چدن عمده‌ترین فلزاتی هستند که این لعاب بر روی آن‌ها استفاده می‌شود. هر دو نوع لعاب، به صورت مات، شفاف و گاه نیمه شفاف مورد استفاده قرار می‌گیرد.