فرهنگ بومی و رسوم شیراز

عید نوروز در شیراز

مردم شیراز ۱۵ روز قبل از تحویل سال نو با تهیه لباس‌های جدید و خرید تنقلات و شیرینی به پیشواز عید می‌روند. سبزه کاشتن، خانه تکانی و سمنو پزان از دیگر کارهای شیرازی‌ها برای استقبال از نوروز است. مردم روستای زادون واقع در شهرستان فسا رسم دارند قبل از عید نوروز حجامت انجام می‌دهند. آنها بر این عقیده‌اند که با سال جدید خون سالم باید در رگ‌هاشان جاری شود. شیرازی‌ها علاوه بر سفره هفت‌سین، سفره هفت‌میم هم پهن می‌کنند. در گذشته شیرازی‌ها، اعتقاد داشتند که اگر قرار است لباس عید نوروز را خودشان بدوزند باید پارچه آن را در روز دوشنبه یا جمعه قیچی بزنند. در قدیم زنان شیرازی شیرینی‌های عید نوروز مثل نان شیرین، مسقطی، نان شیری، یوخه (کاک)، رنگینک و شکر پنیر را خودشان تهیه می‌کردند. در کنار این شیرینی‌ها، دنگو، برنجک و اخرک نیز تهیه می‌کردند.

سفره هفت میم شیرازی‌ها

مردم شیراز برای عید نوروز، علاوه بر پهن‌کردن سفره هفت‌سین، سفره هفت میم هم می‌اندازند. سفره هفت میم شامل: مدنی (لیمو شیرین)، مرغ، ماهی، میگو، مسقطی، ماست و مویز است. سفره هفت میم از رسومات مشترک استان فارس و مردم کشور تاجیکستان است.

سیزده‌به‌در شیراز

در روز سیزده‌به‌در مردم شیراز، مانند سایر شهرهای ایران، به دل طبیعت و باغ‌های اطراف شیراز رفته و روزی پر از شادی و تفریح را برای خود ایجاد می‌کنند. شیرینی، آجیل، کاهو و سرکه از خوردنی‌های معروف این روز در شیراز است. در این روز دختر و پسرهای جوان برای گشایش بخت خود سبزه گره می‌زنند و آن را به آب رودخانه می‌سپارند، به این امید که تا سال بعد بختشان باز شده و ازدواج کنند.

دلالگی شیرازی‌ها

دلالگی در واقع همان مراسم خواستگاری است که در آن مادر و خواهر داماد به خانه عروس رفته و صحبت‌های اولیه را انجام می‌دهند، خانواده عروس نیز موافقت خود را با آوردن شربت و مخالفتشان را با آوردن چای نشان می‌دهند. بعد از دلالگی، خواستگاری رسمی صورت می‌گیرد که طی آن داماد و خانواده‌اش به خانه عروس می‌روند.

بیشتر بدانیم: فلسفه روز ولنتاین

عقد سوری شیرازی‌ها

مراسم عقد سوری یک دورهمی دوستانه است که در آن، جوان‌های فامیل و دوستان عروس و داماد شرکت می‌کنند و برای عروس و داماد کادو می‌آورند که اغلب آن پارچه نفیس است.

رخت برون شیرازی‌ها

مراسم رخت برون که بخشی از فرهنگ بومی شیراز است، پیش از عروسی اجرا می‌شود و در آن دوستان و خانواده داماد، پارچه و خیاط می‌آورند تا برای عروس خانم لباس بدوزد. در این حین، دوستان عروس دور عروس جمع شده و به رقص و شادی مشغول می‌شوند.

دست بوسون شیرازی‌ها

یکی دیگر از رسم و رسوم شیرازی‌ها در ازدواج این است که چند روز بعد از عقد، مراسمی تحت عنوان دست بوسون انجام می‌شود که در آن داماد به همراه چند نفر از بزرگان فامیل به دیدار مادرزن رفته و دست مادرزن را می‌بوسد و مادرزن هدایایی که برای داماد خود فراهم کرده است را به او تقدیم می‌کند.

آب چله زنی شیرازی‌ها

آب چله زنی یکی از بخش‌های مراسم عروسی شیرازی‌ها است که در آن مقداری اسپند و آب را داخل شیردان می‌ریزند. سپس عروس را روی صندلی نشانده و مجمعی را بالای سر او نگه می‌دارند. یکی از بزرگان فامیل چهل و یک مشت آب از داخل شیردان برداشته، بر روی مجمعی که بالای سر عروس نگه داشته‌اند می‌ریزد. همزمان با ریختن مشت‌های آب، چهارقل خوانده و نام پریزادها را می‌شمارد. بعد از آن، شروع به شعرخوانی کرده و هلهله می‌کشند و عروس را به مراسم می‌برند.
خانواده‌های شیرازی، در طی مراسم عروسی، بیت‌های کوتاه و شادی در وصف عروس و داماد می‌خوانند که واسونک نام دارد. یکی از معروف‌ترین متن‌های واسونک شعر "جینگ جینگ ساز میاد و از بالای شیراز میاد، شازده دوماد غم نخور ، نومزادت با ناز میاد" است.

مراسم محرم شیراز

چاووش خوانی، پرده خوانی، اجرای تعزیه، حمل کوزه آب به وسیله کودکان، گِل مالیدن به بدن، تراشیدن موهای سر و سینه‌زنی قطاری از جمله سنت‌های شیرازی‌ها در ایام محرم است. در مراسم سینه‌زنی قطاری، تعدادی از افراد با بالا و پایین رفتن پایین تنه، سینه می‌زنند و شعرهای قدیمی را تکرار می‌کنند. سپس با اشاره میاندار همگی آرام شده و کمی به سمت جلو راه می‌روند، بعد دوباره حلقه می‌زنند و این شیوه را دوباره تکرار می‌کنند. سینه‌زنی قطاری به نام شیرازی‌ها به ثبت رسیده است.

شب یلدا شیراز

مردم شیراز در شب یلدا دوستان و آشنایان خود را دعوت می‌کنند و دور هم اوقات خوشی را می‌گذرانند. آنها در این شب شعرخوانی کرده، به آواز و رقص محلی می‌پردازند. همچنین فال حافظ می‌گیرند و خاطرات گذشته را مرور می‌کنند. در سفره شب یلدا، عکسی از امام علی، شمع، تنقلات، دو شاخه گل لاله، اسپند و دیوان حافظ قرار می‌دهند. تنقلات سفره شامل کشمش، نخودچی، آجیل، حلوا ارده، ارده شیره، هندوانه، انار، خرما، انجیر و رنگینک است. شیرازی‌ها رسم دارند که برای شام شب یلدا هویج پلو میل کنند.

بیشتر بدانیم: یلدای آفریقایی، پر از رنگ و هیجان

چهارشنبه‌سوری شیراز

در شهر شیراز جشن چهارشنبه‌سوری همراه با مراسم فال‌گوش ایستادن، آش ابودردا، قاشق‌زنی، شال‌اندازی، کوزه‌شکنی و رفتن به سعدیه است. در زمان‌های قدیم شیرازی‌ها، شب چهارشنبه‌سوری به سعدیه می‌رفتند و درون حوض ماهی آب‌تنی می‌کردند. آنها اعتقاد داشتند که اگر خود را در آب شست‌وشو دهند، بیماری‌ها سراغ آنها نمی‌آیند. امروزه این سنت فقط با شستن سر و صورت انجام می‌شود.

بیشتر بدانیم: هالوین ایرلندی‌ها، آتش بازی و قاشق‌زنی

عروسی درخت بهارنارنج شیراز

مراسم عروسی بهارنارنج، گوشه‌ای از فرهنگ بومی شیراز بوده و از گذشته‌های دور توسط مردم شیراز انجام می‌شده است. این آیین دارای افسانه جذابی است که از گذشته‌های دور سینه‌به‌سینه و نسل‌به‌نسل گشته تا امروز بخشی از فرهنگ بومی شیرازی‌ها شده‌است. داستان عروسی بهارنارنج بدین صورت است که روزی زنی تصمیم می‌گیرد درخت بهارنارنجی که در حیاطش بود را قطع کند، زیر محصولات درخت بسیار کم بود. در این بین همسایه‌ها دور او جمع شده و وساطت می‌کنند تا او از انجام این کار منصرف شود. این کار همسایه‌ها، زن را از هدفش منصرف کرد و این کار باعث شد تا سال بعد درخت محصول بیشتری داشته باشد. لذا از آن زمان تا امروز این رسم پابرجا مانده و از آن به عروسی بهارنارنج یاد می‌شود. با آمدن بهار، هر درختی که محصول کمی بدهد، برایش عروسی می‌گیرند. در این مراسم، خانم خانه زنان همسایه را دعوت کرده و بعد از اینکه مهمانان آمدند، اره‌ای را به نشانه بریدن درخت در دست می‌گیرد. زنان همسایه نیز ضامن درخت شده و مانع از انجام این کار می‌شوند. بعد از آن توری سفید را بر روی درخت کشیده و روی آن شکر پنیر می‌پاشند، کل می‌کشند و واسونک می‌خوانند و شادی می‌کنند. واسونک شعری است که مردم شیراز در عروسی می‌خوانند و اعتقاد دارند با انجام این کار درخت سال بعد محصول بیشتری خواهد داد.

آب مقدس حوض ماهی شیراز‌

در شیراز، ورزقان و فسا سه حوض ماهی وجود دارد که مردم آنها را مقدس دانسته و آداب و مراسم خاصی برای آن‌ها اجرا می‌کنند. در این مراسم که در چهلمین روز بعد از عید نوروز انجام می‌شود، مردم دور حوض جمع شده و با پختن آش دیگ جوش، به جشن و شادی می‌پردازند. آن‌ها معتقدند که یک ماهی قرمز که یک حلقه طلایی به بینی دارد، در حوض بالا و پایین می‌پرد. مردم این ماهی را ماهی مقدس می‌نامند و کسی حق صید آن را ندارد. امروزه در این مراسم مردم به داخل حوض سکه می‌اندازند و اعتقاد دارند این کار باعث برآورده شدن آرزوهایشان خواهد شد. همچنین معتقدند اگر دختر و یا پسری دست و روی خود را در این آب بشوید، بختش باز شده و ازدواج خواهد کرد. در گوشه غربی آرامگاه سعدی، قنات آب گرم معدنی جاری است که مردم شیراز به آن حوض ماهی گویند و خاص این مراسم است. شیرازی‌ها اعتقاد دارند که این حوض به دستان سعدی ساخته شده‌است.

قرآن اندازان شیراز

در هر منطقه از ایران برای زنان باردار و فرزندی که تازه متولد می‌شود، آداب و رسوم متنوعی دارند. مردم شیراز علاوه بر ویارانه و سیسمونی‌بران، رسمی به نام «قرآن اندازون یا لول‌اندازون» دارند. این مراسم معمولا در پنج ماهگی بارداری برگزار می‌شود و در طی آن. خانواده زن باردار گردن‌آویزی از جنس طلا و مزین به آیه "ان‌یکاد" به منظور دفع چشم‌زخم و محافظت از مادر و فرزند تهیه می‌کنند. این گردن‌آویز را در کنار هدایایی دیگر، مثل چادر رنگی، لباس سبز رنگ، میوه و شیرینی به خانه زن باردار می‌برند و طی مراسم ختم انعام آن را بر گردن خانم باردار می‌اندازند. وجود این گردن‌آویز در گردن هر زنی نشانه باردار بودن اوست. گردن‌آویز را ترجیحا فردی مذهبی یا بزرگ فامیل بر گردن مادر آویزان می‌کند. مردم معتقدند اگر فردی شکیبا این کار را انجام دهد کودک صبور خواهد بود. در گذشته گردن‌آویز به شکل لوله‌ای استوانه‌ای بوده و لذا به این مراسم "لول اندازان" گویند. در حال حاضر این گردن‌آویزها به شکل کعبه، کتاب قرآن یا صندوقچه‌ای به شکل قاب قرآن است.

موسیقی محلی شیرازی‌ها

در شیراز اقوام مختلفی چون فارس، ترک، لر و عرب از دیرباز تاکنون، زندگی کرده‌اند. ترکیب این فرهنگ‌ها سبب خلق موسیقی شاد و جذابی شده‌است. در سبک موسیقی محلی شیرازی شما غم و اندوه نمی‌بینید و این موسیقی کاملا شاد و شور‌انگیز است. هنرمندان بسیاری در حوزه موسیقی محلی شیراز فعالیت می‌کنند که از معروف‌ترین آنها می‌توان استاد حسن صفری را نام برد. ایشان عمر خود را وقف موسیقی محلی فولکور شیراز کرده و نواها و نغمه‌های ماندگاری از خود به یادگار گذاشته است. ایشان به پدر موسیقی شیرازی شهرت دارد. از اصیل‌ترین موسیقی‌ها و آوازهای شهر شیراز می‌توان موسیقی ترک قشقایی را نام برد. مضمون این موسیقی‌ بیشتر با محتوای دلدادگی و عاشقی است. از جمله معروف‌ترین این موسیقی‌ها: سحر آوازی، جنگ‌نامه، بیستون و هلیله خسرو را می‌توان نام برد. آلات موسیقی شیرازی شامل کرنا، سورنا، نی جفت، نی لبک، تار، کمانچه، دایره، نقاره و دهل می‌شوند. برای اطلاعات بیشتر درباره ابزارآلات موسیقی محلی شیرازی از موزه موسیقی شیراز دیدن کنید.

لباس محلی شیراز

با توجه به اقوام مختلفی که در استان فارس زندگی می‌کنند شاهد انواع لباس‌های محلی در این استان هستیم. رنگ‌ها و طرح‌های لباس زنان عشایر از طبیعت الهام گرفته شده و شامل رنگ‌های بسیار شاد و زیبا است. لباس زنان عشایر شامل کینگ، کلاهک، آرخالق، تنبان، پاپوش، روسری، پیراهن و دامن است. کینگ پیراهنی زنانه است که از قسمت شانه آغاز شده و تا قوزک پا ادامه دارد. این نوع پیراهن از ناحیه کمر تا پایین یک چاک بلند داشته و پیراهن را به دو قسمت جلو و عقب تقسیم می‌کند. تنبان ترکی دامنی بلند، پرچین و با پارچه سبک و راحت است که از پارچه‌های رنگارنگ دوخته می‌شود. چارقد که به عنوان روسری استفاده می‌شود، پارچه‌ای نازک است که بر روی آن مهره یا ملیله می‌دوزند. لباس مردان عشایر شلواری گشاد و تیره رنگ به همراه عبای نازک آستین‌داری از جنس حریر است. استفاده از کلاه نمدی و بستن یک کمربند به دور کمر، زیبایی این لباس را تکمیل می‌کند. در جنوب استان فارس در شهر اوز، خوس‌بافی رونق دارد که به اعتقاد برخی، این هنر از هندوستان وارد ایران شده‌است. خوس از الیاف نقره‌ای بافته شده که از آن برای تزئین لباس بانوان استفاده می‌شود.

رقص محلی شیراز

رقص‌های بومی و محلی شهر شیراز مربوط به قوم قشقایی است که به صورت گروهی انجام می‌شود. یکی از معروف‌ترین این رقص‌ها، رقص چوب است که نمادی از جنگ‌آوری و آمادگی برای رزم و ایجاد هیجان و روحیه در جنگاوران است که از گذشته‌های دور باقی مانده و امروزه بیشتر در عروسی‌ها و جشن‌ها اجرا می‌شود. موسیقی این رقص جنگنامه بوده و بسیار جذاب است.

بازی‌های محلی شیراز

بازی‌های بومی و محلی میراثی ارزشمند از نسل‌های پیشین هر منطقه است. استان فارس پر از بازی‌های محلی و هیجان‌انگیز است. آزنگه شیر، چارقاب، انگوربازی، جو به جو، سک سکنا،اسب چوقی، گل از توته، طاق-جفت، شنبه یکشنبه، گیزلن پاچ، اتل متل، الک دولک، دروازه دوز و بندک سرگو از بازی‌های محلی شیراز هستند.
آزنگه شیر: یکی از بازیکنان به قید قرعه دولا شده و به دیوار تکیه می‌دهد تا اصطلاحا شیر شود. همزمان سایر بازیکنان از روی شیر می‌پرند و شعر ”ازنگه شیر بشین بشین بالا بشین که سر شیر رسید بشین”. همزمان هر کس که از روی شیر می‌پرد باید عضوی از اعضای شیر را بگوید. در آخر بازی فردی که عضوی تکراری را بازگو کند یا نتواند از روی شیر بپرد بازنده بازی محسوب می‌شود.
طاق و جفت: یک شخص تعدادی سنگ یا مهره را در دست خود می‌گیرد و به بازیکن مقابل می‌گوید ” طاق یا جفت؟ ” بازیکن مقابل باید حدس بزند تعداد مهره‌های درون دست فرد هست یا زوج! اگر حدس او درست بود برنده بازی است. این بازی مخصوص شهرستان آباده است
انگور بازی: در این بازی دو نفره، بردوباخت بر سر پول انگور یا خوردن آن است. بدین ترتیب که نفر اول حبه‌ای از خوشه انگور چیده و می‌خورد، نفر دوم نیز همین کار را تکرار می‌کند. آخرین حبه نصیب هرکس شود، آن فرد بازنده بازی محسوب می‌شود.
جو به جو: در این بازی فردی که از همه بزرگ‌تر است به عنوان استاد انتخاب می‌شود. همه در کنار هم به صورت دایره می‌نشینند. استاد شعری محلی خوانده و «هُپ» می‌گوید، سپس بر دهان خود با دست کوبیده و باید بقیه افراد بازی هم همین کار را تکرار کنند. در این بازی اگر کسی در هنگام هپ گفتن بخندد، او را در وسط خوابانده و اذیت می‌کنند. در آخر بازی کسی برنده می‌شود که اذیت نشده باشد و قانون بازی را رعایت کرده باشد.

زبان و گویش مردم شیراز

جمعیت شیراز از پنج قوم فارس، ترک، لر، عرب و کولی تشکیل شده‌است. هر کدام از این اقوام، موسیقی و فرهنگ خاصی دارند و در کنار هم، شیراز را رونق بخشیده‌‏اند. مردم شیراز، زبان فارسی را با لهجه شیرین شیرازی صحبت می‌کنند.

دین و مذهب مردم شیراز

اکثریت مردم شیراز مسلمان شیعه مذهب هستند. گروه‌های کوچک یهودی و مسیحی نیز از گذشته دور در این شهر زندگی می‌کنند. در حال حاضر دو کلیسا در این شهر فعال بوده که یکی از آنها متعلق به ارامنه و دیگری متعلق به انگلیکن است.