(98) 913 687 4610
 ایران، یزد

فرهنگ بومی زنجان

فرهنگ بومی مردم زنجان


20 رسم و جشنواره زنجان از جشن هاللا تا تخم مرغ پیشگو


شب یلدا در زنجان

خواندن فال حافظ، شاهنامه‌خوانی، نقل خاطرات، قصه‌گویی پدربزرگ و مادربزرگ، طرح معما و چیستان، حضور در منزل بزرگان خانواده، خواندن دعاهای شکرانه‌ نعمت و سلامتی، تزیین سفره‌ یلدا با انواع میوه‌ها، خشکبار و شیرینی‌جات، خوردن هندوانه و از همه مهمتر صله ارحام، از جمله رسوم مردم زنجان در شب یلدا است. از دیگر رسم‌های زنجانی‌ها در شب یلدا، رفتن به خانه نوعروسان فامیل است که در آن خانواده داماد با بستن خنچه‌های شیرینی، آجیل و میوه آن را به خانه عروس می‌برند که در اصطلاح به آن شبچره می‌گویند. شبچره‌ زنجانی‌ها شامل انواع آجیل، شیرینی و میوه‌های فصل مانند انار، ازگیل و هندوانه همراه با هدایایی برای عروس، در بسته‌های آذین‌بندی شده به‌ نام خنچه است. این اقدام خانواده داماد در سال بعد و در نخستین شب یلدا توسط خانواده عروس جبران می‌شود و این بار خانواده عروس برای داماد شبچره می‌برند. مردم زنجان در شب یلدا مقداری برف سفید را با شیره‌ انگور مخلوط کرده و می‌خورند.

چهارشنبه سوری در زنجان

بازار چهارشنبه‌سوری یکی از پررونق‌ترین روزهای سال برای بازاریان زنجانی است. مردم زنجان عقیده دارند که خرید در این روز شگون دارد و حتما برای خانه کالایی تازه و نو می‌خرند. در قدیم چهارشنبه‌سوری زنجانی‌ها بسیار مفصل و پر از رسم و رسوم جالب بوده‌است که از بین آنها، می‌توان به موارد زیر اشاره نمود. آیین انداختن چوب کبریت در گهواره، کوزه‌شکنی، شال‌اندازی، قاشق‌زنی، مراسم رفتن کنار رودخانه، قیچی‌کردن آب و مراسم فال کلید. در شب چهارشنبه‌سوری خانم‌های جوان و نوعروسان که دوست داشتند مادر بشوند، گهواره‌ای با خود می‌آوردند و از بالای آن یک قطعه چوب کبریت می‌انداختند. اگر قطعه چوب داخل آن می‌افتاد، نشانگر این موضوع بود که آن خانم بچه‌دار خواهد شد و اگر به بیرون از گهواره می‌افتاد امیدشان ناامید می‌شد. زنجانی‌ها در چهارشنبه آخر سال، دختران دم بخت را به "آب انبار" می‌بردند و برایشان مراسم مذهبی و جادویی خاصی انجام می‌دادند تا بختشان باز شود. در این مراسم‌، هفت گره بر لباس آنها می‌زدند و پسران نابالغ باید آنها را باز می‌کردند.

قیچی کردن آب در چهارشنبه‌سوری

شکستن کوزه‌های قدیمی و خرید کوزه‌ای جدید از دیگر برنامه‌های این روز بود. آنها هنگام اجرای این مراسم سکه‌ای در کوزه می‌گذاشتند و سپس آن را از بام به زیر می‌انداختند. مردم زنجان صبح چهارشنبه، دسته‌دسته و آوازخوانان به سمت رودخانه "زنجان‌رود" می‌رفتند. پس از رسیدن به رودخانه، از روی آب می‌پریدند، آب می‌نوشیدند و روی هم آب می‌پاشیدند که معمولاً دختران جوان، آبی را که از بلندی به آسیاب‌ها می‌ریخت با پیاله‌ای بر می‌داشتند و با نیت خیر می‌نوشیدند. در زمان برگشتن نیز کوزه‌هایشان را از آب پر می‌کردند و به خانه می‌آوردند و از آن به کسانی که نتوانسته بودند در آنجا حاضر شوند، آب می‌دادند و به در و دیوارهای خانه و حیاط می‌پاشیدند. در "قیچی کردن آب" اول صبح روز چهارشنبه‌سوری خانم‌ها دسته‌جمعی به باغ "خانلارباغی" می‌رفتند و در آنجا آب را قیچی می‌کردند و با پرتاب لنگه کفش کهنه یا هفت سنگ به درون رودخانه، آرزو می‌کردند تنگی‌ها و فشارهای زندگی از بین برود. زنجانی‌ها در شب چهارشنبه‌سوری، خورش «شش‌انداز»، رشته پلو یا زعفران پلو میل می‌کردند.

سیزده بدر در زنجان

در قدیم مردم برای گذراندن سیزده بدر، آب و غذای خود را بقچه کرده و روانه باغ‌ها و آبادی‌های اطراف شهر می‌شدند. «غلیبانی» موجودی ترسناک با قامتی بلند بود که در راه مردم سبز می‌شد. این موجود که ریشه در افسانه‌های زنجانی‌ها داشت، لباسی سیاه از پوست بز، دمی آویزان و کلاهی سیاه که تک چشمی در وسط آن دوخته شده بود بر تن داشت. «غلیبانی» نمادی از نحسی سیزده بود که همراه دهل‌زن و "سینی گردان" میان مردم می‌رفت و با آواز و صدای دهل می‌رقصید و هر کس به فراخور حال شاباشی به او می‌داد. رقص و بازی غولیبانی با موسیقی دهل‌زن آغاز شده و با تقلید حرکاتی از میمون، خرس، گرگ و سایر حیوانات موجبات شادی و مسرت بینندگان می‌شد. قبل از غروب آفتاب غولیبانی باید شهر را ترک می‌کرد، اگر شهر را ترک نمی‌کرد مردم او را با سنگ و کلوخ می‌زدند تا شهر را ترک کند. عدم ترک شهر بیانگر این بود که سال جدید با نحسی آغاز خواهد شد. قدیمی‌ها در سیزده بدر آب را قیچی می‌کردند، سبزه گره می‌زدند، سبزه را به رود می‌سپردند، دعای طلب باران و فراوانی می‌خواندند و این روز را بسیار شاد می‌گذراندند. بازی‌های مفرح الک دولک، "گیزلین پانچ" و "الدن دادی" بین خانواده‌ها بسیار پرطرفدار بود. مراسم انداختن هفت سنگ به آب رودخانه که نمادی از انداختن هفت نوع درد و رنج به درون آب رودخانه بود، از دیگر مراسم سیزده بدر بود. کشتی گرفتن، خوردن آجیل 4 تخم سبزی و خوردن آش ترش از دیگر رسوم سیزده بدر در زنجان بود.

جشن هاللا در زنجان

در اوایل فصل پاییز، پس از این که محصولات کشاورزی از کشتزارها و خرمنگاه‌ها جمع‌آوری و برداشت شد، جشن هاللا (حالا) برپا می‌شود. بدین ترتیب که در آغاز برداشت محصول از زمین، هر خانوار حدود ۲۰ مترمربع از مزرعه گندم خود را به عنوان "حالا" دست نخورده باقی می‌گذارد. در روز جشن، تعدادی از همسایگان و وابستگان را به جشن دعوت می‌کنند و با قربانی کردن گوسفند و گاو، از مهمانان به صرف ناهار پذیرایی می‌کنند. بیشتر مهمانان از آقایان کشاورز انتخاب می‌شوند. مهمانان پس از صرف ناهار با گفتن «مبارک باد» و «پربرکت باد» و همراه داشتن نانی به نام «نزیک» یا «نذری» که از شیر پرچربی گوسفند تهیه می‌شود، دسته‌جمعی به محل گندم درو نشده در کشتزار می‌روند. این افراد هر یک داسی برمی‌دارند و دور گندم باقی‌‌مانده حلقه می‌زنند. یکی از ریش‌سفیدان پس از ذکر اسما خداوند و خواندن صلوات شروع به درو کردن گندم می‌‌‌نماید؛ بقیه نیز مقداری از گندم را درو می‌کنند. سپس واژه «حالا» را به طور دسته‌جمعی تکرار می‌نمایند. پس از چند بار تکرارِ واژه «حالا»، همه‌ خوشه‌‌های گندم درو می‌شوند. سپس هر کس هر چقدر که درو کرده است، با خود می‌برد و در کندوی خانه‌ خود به عنوان تبرک و ایجاد برکت خالی می‌کند. سپس ریش سفیدان نان «نزیک» و میوه‌ها را در میان مهمانان تقسیم می‌کنند و مهمانان پس از گذاشتن هدیه در دستمال و گفتن عبارت «برکت به خرمن»، محل «حالا» را ترک می‌کنند و بدین‌ترتیب جشن پایان می‌پذیرد. این مراسم که کهن‌ترین جشن رایج در استان زنجان است، احتمال دارد همان جشن خرمن زرتشتی باشد. در حال حاضر جشن حالا در منطقه انگوران زنجان برپا می‌شود و یک میهمانی کاملا مردانه است که هیچ زنی در آن حضور نمی‌یابد.

عید قربان در زنجان

مراسم عید قربان در زنجان مانند دیگر شهرهای ایران برگزار می‌شود، اما اگر دختری عقد کرده باشد، خانواده داماد به سر گوسفند حنا می‌زنند و بعد از سرمه زدن به چشمان گوسفند به منزل خانواده عروس می‌برند. در طارم خون گوسفند قربانی شده را بعنوان تبرک پای درختان زیتون می‌ریزند.

محرم در زنجان

مراسم محرم در زنجان یکی از پرشورترین و سنتی‌ترین مراسم‌های عزاداری در ایران است و شامل سینه‌زنی، علم گردانی در محله‌ها، گل مالی بر سر و صورت، دسته‌های عزاداری در خیابان‌ها، نوحه‌خوانی، پخت نذری و تعزیه‌خوانی است. خانم‌های زنجانی روسری خود را با هدف برآورده شدن حاجات به علم‌های عزاداری گره می‌زنند. دسته عزاداری حسینیه اعظم زنجان، در روز یوم‌العباس، بسیار معروف است و هر سال با حضور گسترده مردم زنجان و دیگر شهرها و حتی کشورهای همسایه، برگزار می‌شود. این حسینیه بعد از منا، دومین قربانگاه بزرگ جهان اسلام است. بنا به اسناد موجود حسینیه اعظم، فقط در یک سال و در مسیر حرکت این دسته نزدیک به ۱۳ هزار راس قربانی تقدیم حسینیه گردید.

عید غدیر در زنجان

زنجانی ها روز عید غدیر رسم دارند که به منزل 7 سید بروند. مردم روستای ئیدی بلاغ این رسم را دقیق انجام می دهند و از آن بعنوان "قوم غدیر" یاد می کنند.

رسم خواستگاری در زنجان

مراسم عروسی در زنجان

عید نوروز در زنجان

ماه رمضان در زنجان

آداب مهمان در زنجان

موسیقی بومی زنجان

پوشش محلی زنجانی‌ها

مراسم تدفین در زنجان

مراسم هدیه بران در زنجان

ماهی عمودی

آب چهل یاسین

تخم‌مرغ پیشگو

پول عیدی

متن دیدگاه